Միավորելով աշխարհասփյուռ հայ համայնքները՝ մեր կենտրոնները, շրջանակներն ու համաշխարհային մասնաճյուղերը բարենպաստ պայմաններ են ստեղծում մեր ազդեցության ընդլայնման համար: Հայաստանում և Արցախում մենք դյուրացնում ենք համատեղ նախաձեռնությունների ստեղծումն ու թափանցիկ փոխանակումը։ Ավելի քան մեկ դար անց, ՀԲԸՄ-ն հավատարիմ է մնում նոր ռազմավարական դաշինքներ մշակելու ու համաշխարհային կազմակերպությունների հետ գործընկերային հարաբերություններ զարգացնելու հանձնառությանը՝ ձգտելով մեծացնել գործունեության շրջանակները: Ապագան փոխակերպելու մեր հսկայական կարողությունների շնորհիվ, աշխարհասփյուռ հայությունը ՀԲԸՄ-ին նայում է որպես հույսի աղբյուրի և նպատակների իրագործման հնարավորության:
Միացե՛ք անհատների կենսունակ համայնքին, որոնք նվիրված են հայկական ինքնությունն ու մշակույթը վառ պահելու գործին:
Թափանցիկությունը մեր կազմակերպության հավատամքն է: Մեր հաշվետվություններն հասանելի են ծանոթանալու համար:
Բազմազան անցյալով ու հեռանկարներով հանդերձ, այնուամենայնիվ, մենք միավորված ենք մեր ծառայության միջոցով:
15 ապրիլի, 1906թ.
ՀԲԸՄ-ն հիմնադրվել է բարձր հեղինակություն և տեսլական ունեցող առաջնորդների և ականավոր ազգային գործիչների կողմից, ովքեր միությունը ստեղծել են՝ ի բարօրություն հայ ազգի: 1906 թ. ապրիլի 15-ին Կահիրեում հիմնադրված ՀԲԸՄ-ն իր երկարամյա առաքելությունը սկսեց Պողոս Նուբարի ու Երվանդ Աղաթոնի ղեկավարությամբ, ովքեր միավորվելով ձևավորեցին ամբողջատիրական վարչակարգերի բռնակալությունից զերծ հայկական մի նոր տիպի կազմակերպություն, որը նպաստելու էր Օսմանյան կայսրությունում ապրող հայերի կայուն սոցիալ-տնտեսական և կրթական զարգացմանը:
Առաջին երկու տարիներին ՀԲԸՄ-ն ձևավորեց աջակցող նվիրատուների լայն ցանց՝ Ադիս Աբեբայից, Ռանգունից, Լոնդոնից և Կալկաթայից: Այս հավաքական աջակցությամբ ՀԲԸՄ-ն կարողացավ օգնություն հասցնել Վանում, Մուշում, Էյգում և Բաղեշում երկրաշարժից տուժածներին և օսմանյան նահանգներում սովյալներին այդքան անհրաժեշտ ցորեն և պաշար:
ՀԲԸՄ մասնաճյուղերը Օսմանյան կայսրությունում (1909-1911):
Խորաթափանցորեն մշակված կանոնադրության շնորհիվ, ՀԲԸՄ-ն ազատորեն գործում էր Օսմանյան կայսրությունում: ՀԲԸՄ-ի հիմնադիրները միակարծիք էին, որ կազմակերպությունը չի զբաղվելու քաղաքականությամբ, այլ հետապնդելու է զուտ բարեսիրական նպատակներ: Որդեգրված այս սկզբունքն անհրաժեշտ էր գործունեություն ծավալելու համար, քանի որ իշխանությունները կասկածանքով էին վերաբերվում բոլոր քաղաքական կազմակերպություններին: Օսմանյան կառավարությունը 1910 թ. մարտի 3-ին հաստատեց միության կանոնադրությունը, ինչը թույլ էր տալիս կազմակերպությանը հոգալ ժողովրդի կարիքները: Հեռատեսությունը թույլ տվեց ՀԲԸՄ-ին հիմնել տասնյակ գործուն մասնաճյուղեր ամբողջ կայսրության տարածքում:
1912թ.-ին ՀԲԸՄ-ի հովանավորությամբ գործող Պարթևյան դպրոցի բացումը Եոզկատում:
Հիմնադրութան առաջին տասնամյակում ՀԲԸՄ-ն կենտրոնացած էր կայսրության ողջ տարածքում հայերի սոցիալ-տնտեսական պայմանների բարելավման վրա՝ իր ջանքերն ուղղելով առաջին հերթին կրթության և գյուղատնտեսության զարգացմանը: Միայն 1910թ.-ին ՀԲԸՄ-ն հովանավորեց շուրջ 30 դպրոց և հողագործներին տրամադրեց անասուններ, սերմեր և գյուղատնտեսական գործիքներ, որոնք անհրաժեշտություն էին ինքնաբավ համայնքներ ստեղծելու համար:
Օսմանյան հալածանքների պատճառով մինչև 1915 թ. ընդամենը երկու դպրոց էր մնացել, իսկ քաղաքներում և գյուղերում մի քանի հայ գյուղացիներ էին կարողացել գոյատևել:
Հայ որբերը Նահր էլ Օմար գաղթակայանում, Իրաք:
Հայոց ցեղասպանության հետևանքներից էր բազմաթիվ երկրներ և մայրցամաքներ ընդգրկող գաղթականությունը: ՀԲԸՄ-ն և նրա սփռված մասնաճյուղերը աշխատել են, որ օգնությունները հասնեն տասնյակ հազարավոր վերապրածների՝ գործարկելով հարաբերություններ տարբեր կառավարությունների հետ: ՀԲԸՄ-ն հիմնել է որբանոցներ, դպրոցներ, արհեստանոցներ՝ նպաստելու տեղահանված հայերի կյանքի վերակառուցմանը: Օրինակներից մեկը Պորտ Սաիդի մոտակայքում Մուսալեռցիների համար հիմնված վրանաքաղաքն էր:
1915-ի աշնանն այդ վրանաքաղաքում էին ապրում 1260 երեխաներ: ՀԲԸՄ-ն միջոցներ տրամադրեց, որպեսզի դպրոցը բացվի մինչև այդ տարվա հոկտեմբերը: Սիսվան դպրոցը մինչև 1917թ. ապրուստ և կրթություն ապահովեց ավելի քան 3000 երեխաների, որից հետո վերածվեց արհեստագործական ուսումնարանի: Անմիջական ճգնաժամին դիմակայելու ու մարդասիրական օգնություն նախաձեռնելու վերոհիշյալ օրինակը, որին հաջորդելու էին ՀԲԸՄ-ի երկարաժամկետ գործունեության բազում նախաձեռնություններ, որոնք շարունակվում են ավելի քան մեկ դար, հանդիսացավ ՀԲԸՄ-ի մարդասիրական առաքելության հիմնաքարը:
1918 թ. ապրիլին Սոլթում հայտնաբերված Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածներ։
Առաջին Աշխարհամարտից հետո ՀԲԸՄ-ն դաշնակից ուժերի հետ միասին աշխատեց Մերձավոր Արևելքում հայ գաթականների կարիքները հոգալու համար: Օրինակ, հաշվի առնելով ՀԲԸՄ- ի վայելած համբավը, բրիտանական ուժերը մեծապես հույսը դրեցին կազմակերպության վրա՝ փրկելու ու օգնելու Պետրայում, Սոլթում և Երուսաղեմում պատսպարած գաղթականներին:
Փրկված հայ կանայք և երեխաներ Լևոն Յոթնեղբայրյանի հետ (աջից) 1919 թ. Դամասկոսի ՀԲԸՄ գաղթականների տանը:
ՀԲԸՄ-ի ղեկավարությունը գիտակցում էր, որ հետպատերազմյան ժամանակաշրջանում հայկական համայնքների վերակառուցումը մեծապես պայմանավորված էր նաև ՀԲԸՄ մասնաճյուղերի հիմնումով: 1919-ին, Հալեպում, Բեյրութում, Բաղդադում, Դամասկոսում և Երուսաղեմում գործող ՀԲԸՄ-ի մասնաճյուղերն արդեն կրթական և առողջապահական անհրաշժեշտ օգնության ծրագրեր էին իրականացնում: Մասնաճյուղերը հատկապես կենտրոնացած էին բռնության ենթարկված կանանց և երեխաների վերաինտեգրման վրա՝ ապաստանի, կրթության և այլ օգնությունների ապահովմամբ:
Կանանց և երեխաներին փրկելու բազմաթիվ նախաձեռնությունների թվում էր ՀԲԸՄ Փրկության Հիմնադրամի ստեղծումը, որը 1919 թ. բորբոքեց «Մեկ հայ, մեկ ոսկի» շարժումը՝ փրկելով հազարավոր հայ որբերի և կանանց, ովքեր ապրում էին քրդական և բեդվին ցեղերի հետ: